Είναι μία ερώτηση που μας κομπλάρει στην αρχή και μας κάνει να σκεφτόμαστε ποια θα μπορούσε να είναι η σωστή απάντηση. Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για το καλό και για το κακό. Καθένας από εμάς καταλαβαίνει και κρίνει διαφορετικά το τι σημαίνει να είσαι καλός άνθρωπος.
Μπορεί αυθόρμητα να απαντήσουμε «Ναι, είμαι καλός άνθρωπος», ή «Όχι δεν είμαι καλός άνθρωπος», με κριτήριο το δικό μας ορισμό για την καλοσύνη. Τις τελευταίες μέρες ρωτούσα πολλούς ανθρώπους από το περιβάλλον μου και από τη σελίδα στο instagram, για το αν θεωρούν τους εαυτούς τους καλούς ή κακούς και γιατί. Οι απαντήσεις που πήρα ήταν πολυσήμαντες και διαφορετικές, ενώ πηγαίνοντας τες ένα βήμα παραπέρα, ίσως τελικά συναντήσουμε κάποιες ποιότητες των καλών ανθρώπων. Ταυτόχρονα όμως δημιουργούνται και πολλές επιπλέον ερωτήσεις.
«Ναι θεωρώ ότι είμαι καλός άνθρωπος γιατί παλεύω για το δίκαιο και προσπαθώ να υποστηρίζω αυτούς που το χρειάζονται.»
Το να παλεύουμε για το δίκαιο είναι κάτι καλό με την πρώτη σκέψη. Τι είναι όμως το δίκαιο για τον καθένα από εμάς; Κάποιες φορές είναι ξεκάθαρο ότι πρέπει να διεκδικήσεις δικαιοσύνη για κάτι, αλλά συχνά γίνεται πολύ περίπλοκο. Μήπως διεκδικούμε το δίκαιο μόνο όταν μας συμφέρει το αποτέλεσμα; Ή πρέπει με τον τρόπο μας να προσπαθούμε να καταπολεμούμε κάθε αδικία στον κόσμο; Θεωρητικά «καλό» είναι το δεύτερο, πρακτικά οι περισσότεροι συγκινούμαστε και παλεύουμε για το δίκιο μας και μόνο όταν η δυσκολία χτυπάει τη δική μας πόρτα. Οπότε το να αυτοαποκαλείται κάποιος δίκαιος, δεν τον κάνει απαραίτητα καλό άνθρωπο, γιατί μπορεί να παλεύει μόνο για αυτά που συμφέρουν τον ίδιο, ενώ να αδιαφορεί για την αδικία του διπλανού. Βέβαια μπορεί το αποτέλεσμα να οφελήσει και άλλους, αλλά είναι το αποτέλεσμα μιας πράξης ή η πρόθεση της που δείχνει το καλό ή το κακό;
«Ναι είμαι καλός άνθρωπος γιατί δίνω χωρίς να περιμένω κάτι πίσω.»
Ανιδιοτέλεια. Υπάρχει τέτοιο πράγμα; Από ότι θα διαβάσετε και παρακάτω, πολλοί άνθρωποι θεωρούν την ανιδιοτέλεια σαν ένα από τα χαρακτηριστικά ενός καλού ανθρώπου. Το να προσφέρεις σε κάποιον χωρίς να ζητάς ανταλλάγματα σίγουρα σε κάνει καλό άνθρωπο.
Μία άλλη απάντηση που πήρα επί του θέματος είναι «Καλός άνθρωπος είναι αυτός που νοιάζεται όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά και για τους άλλους, ενώ κακός είναι αυτός που νοιάζεται μόνο για το δικό του το συμφέρον και δεν του καίγεται καρφί για τους υπόλοιπους ανθρώπους.» Λογικά έχει πάντα θετικό πρόσημο το να νοιάζεσαι γενικά και για τους άλλους εκτός από τον εαυτό σου, το να κάνεις το καλό για τους γύρω σου, το να τους σκέφτεσαι, το να τους βοηθάς ακόμα και αν δε στο ζητάνε, το να βλέπεις την ανάγκη τους ή να δείχνεις έμπρακτα το ότι είσαι εκεί για αυτούς. Αν όμως δεν αναγνωρίσουν την αξία σου, πώς θα νιώσεις;
Προβληματίζομαι για το αν οι καλές πράξεις θεωρούνται πάντα ανιδιοτελείς. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να αποφασίσει να κάνει κάτι καλό για κάποιον άλλο. Ας πούμε ο Γιώργος βοηθάει το Γιάννη. Αν μετά από χρόνια, όταν θα χρειαστεί κάτι ο Γιώργος, ο Γιάννης δεν ανταποδώσει τη βοήθεια που του έδωσε, θα παρεξηγηθεί ο Γιώργος. Μην μου πείτε ότι δε θα υποστηρίζατε το Γιώργο σ´αυτή την περίπτωση, άλλωστε αυτός είναι ο αδικημένος, γιατί δεν αναγνωρίζεται η προσφορά του. Αλλά γιατί να είναι ο Γιάννης υποχρεωμένος να ανταποδώσει αν δεν το θέλει; (Η συζήτηση για το χαρακτήρα των Γιάννηδων αυτού του κόσμου, είναι για άλλη ώρα.)
Γι´αυτό το λόγο πολλοί σκέφτονται ότι όσο και αν βοηθήσουν τους άλλους στο τέλος αυτοί είναι που θα χάσουν, γιατί συνήθως έχουν μια εμπειρία ανάλογη με την παραπάνω. Είτε από εμπειρία, είτε από επιφύλαξη θεωρούν πώς τίποτα δε θα τους γυρίσει πίσω, γιατί δε θα εκτιμηθεί το καλό που θα κάνουν. Γι´αυτό και στην απάντηση φαίνεται να θεωρούν κακούς τους ανθρώπους που νοιάζονται μόνο για τους εαυτούς τους. Κάνουν όμως έναν διαχωρισμό στο μυαλό τους «εμείς οι καλοί- οι άλλοι οι αχάριστοι».
Φυσικά στην τελική δεν πρέπει να γενικεύουμε και αν θέλουμε να κάνουμε το καλό για κάποιον, θα πρέπει να το κάνουμε και να το ξεχάσουμε ότι το κάναμε, γιατί αλλιώς δεν είναι πραγματικά καλό, αλλά εξαναγκασμός. Δεν πρέπει να υποχρεώνουμε κανέναν να μας είναι αιώνια ευγνώμων. Αν δεν μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει την αξία μια καλής πράξης, ή αν δε θέλει να την ανταποδώσει, είναι δικό του θέμα.
«Όχι δεν είμαι καλός άνθρωπος, γιατί σκέφτομαι άσχημα για τους άλλους ανθρώπους και καμιά φορά εύχομαι το κακό.»
Μας κάνει κακούς ανθρώπους η κακή ή η περίεργη σκέψη; Όλοι έχουμε νεύρα, συναισθήματα θυμού, οργής και τις ανάποδες μας. Σίγουρα κάποιες συμπεριφορές άλλων ανθρώπων δε μας αρέσουν και βγάζουν τον κακό μας εαυτό. Επίσης καθημερινά περνάνε πάρα πολλές σκέψεις από το μυαλό μας που δε μπορούμε να τις ελέγξουμε, ούτε τις καταλαβαίνουμε. Όταν γίνεται ασυνείδητα, είναι φυσιολογικό, συμβαίνει στους περισσότερους. Η απόσταση όμως είναι τεράστια από κάποιες κακές σκέψεις να φτάσουμε στις κακές πράξεις, όπως π.χ το να χτυπήσουμε πραγματικά κάποιον. Επίσης φυσικά και δεν είναι καλό το να εύχεσαι το κακό για τους άλλους ή το να θεωρείς ότι είσαι καλύτερος/ ανώτερος από κάποιον άλλο, γιατί με δική σου απόλυτη συνείδηση γίνεσαι αλαζόνας και εγωιστής σε σημείο που θεωρείσαι ο κακός της υπόθεσης.
«Δεν ξέρω αν είμαι καλός άνθρωπος γιατί συχνά ενώ θέλω, δε βοηθάω ανθρώπους όταν βλέπω ότι ίσως το χρειάζονται.»
Είναι το λεγόμενο κοινωνικό μούδιασμα. Το «δεν ξέρω τι να κάνω και πως να το κάνω». Σ΄αυτό το σημείο να τονίσω ότι σκοπός του άρθρου μου δεν είναι να δίνω συμβουλές για το πώς να γίνεις καλύτερος άνθρωπος, ακόμα και αν έτσι φαίνεται. Δεν μπορώ να πω ότι σας έχω βρει τον τρόπο να είστε καλοί άνθρωποι και να κάνετε καλές πράξεις. Για τη συγκεκριμένη περίπτωση λοιπόν το μόνο που μπορώ να πω, είναι ότι μάλλον όλοι το περνάμε. Όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με καταστάσεις ή και μεμονωμένα με ανθρώπους που θέλουμε να βοηθήσουμε, αλλά κάπως κολλάμε. Μπορεί να είναι ένας παππούς στο δρόμο, ή μπορεί να είναι έρανος για ένα παιδάκι που το έχει ανάγκη. Γνώμη μου είναι ότι αν θέλετε να βοηθήσετε, απλά κάντε χωρίς να το σκεφτείτε δεύτερη φορά. Αν δε σας βγαίνει, μη το κάνετε. Το θέμα για μένα είναι να κάνουμε το καλό με την καρδιά μας, όχι γιατί πρέπει να αποδείξουμε στον εαυτό μας ή στους άλλους ότι είμαστε καλοί άνθρωποι.
«Πιστεύω ότι έχω και καλά και κακά στοιχεία. Νιώθω συχνά ότι ενώ ξέρω το καλό, δεν το επιλέγω για εμένα. Επίσης ζηλεύω πολύ, πώς γίνεται να μη ζηλεύει κανείς;»
Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει σκεφτεί ή να μην έχει κάνει ποτέ κάτι «κακό». Ακόμα και αν δεν μιλάς άσχημα για τους άλλους, ή και αν έχεις τις καλύτερες προθέσεις, υπάρχει περίπτωση άθελα σου να επιβαρύνεις κάποιον ή να γίνεις αλαζόνας κάποια στιγμή στη ζωής σου. Ίσως θα πρέπει απλά να προσπαθούμε να αποφύγουμε, όσο μπορούμε, το να πληγώνουμε τους άλλους και το να λειτουργούμε εις βάρος τους. Βέβαια όλα είναι θέμα οπτικής και ενώ εσύ θεωρείς μια συμπεριφορά αποδεκτή, κάποιος άλλος μπορεί να την πάρει άσχημα. Κάτι που εσύ θεωρείς φυσιολογικό, μπορεί να πιέζει κάποιον άλλο.
Στο θέμα της ζήλειας τώρα, θα φέρω μπροστά την προσωπική οπτική γωνία, γιατί η ζήλεια δεν είναι κάτι απαραίτητα κακό, ίσα ίσα μπορεί να λειτουργήσει και υπέρ μας αν την εκλογικεύσουμε. Σίγουρα όμως λειτουργεί εναντίον μας όταν σκεφτόμαστε πόσο τέλειοι είναι όλοι υπόλοιποι και πόσο χάλια είμαστε εμείς, ή όταν θεωρούμε πώς κάποιος δεν αξίζει όλα όσα έχει και ότι τα αξίζουμε εμείς. Αντίθετα αν σκεφτόμαστε «Μπράβο του που κατάφερε τόσα πολλά στη ζωή του. Θέλω να ακολουθήσω το παράδειγμα του για να φτάσω και εγώ εκεί που έφτασε αυτός», βοηθάμε τον εαυτό μας στο να αποδεχτούμε ότι πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι με περισσότερα ή λιγότερα στη ζωή τους, άνθρωποι που τους ήρθαν ευκολότερα ή δυσκολότερα αυτά που θέλουμε να έχουμε και εμείς στη ζωή μας. Όλοι έχουμε την δική μας ξεχωριστή πορεία και ό,τι είναι άξιο ζήλειας, δεν πρέπει να μας κάνει κακούς και καχύποπτους απέναντι σ΄αυτούς που το έχουν. Αντίθετα πρέπει να αντιστρέφουμε τα κακά συναισθήματα σε καλά. Να κάνουμε τη ζήλεια θαυμασμό και έμπνευση για εμάς.
Τελικά πολλές φορές κάτι που θεωρούμε κακό μπορεί να γίνει καλό και το αντίστροφο, με μια απλή αλλαγή οπτικής γωνίας.
«Είμαι καλός άνθρωπος γιατί προσπαθώ έμπρακτα να προκαλέσω το λιγότερο δυνατό κακό σε κάθε έμβιο και μη οργανισμό όπως οι άνθρωποι, τα ζώα, ή το περιβάλλον.»
Μια όμορφη σκέψη στην οποία θέλω να αναλύσουμε λίγο τη λέξη έμπρακτα. Οι προθέσεις μας φαίνονται στις πράξεις και τα λόγια μας. Το μέσα μας γίνεται ορατό μέσω αυτών που λέμε και που κάνουμε, δε φτάνει μόνο η καλή σκέψη για να αποδείξεις την καλή πρόθεση. Αν για παράδειγμα σκέφτηκες να καλέσεις μία φίλη σου στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, είναι μια καλή σκέψη, αλλά δεν είσαι πρακτικά πρόθυμη να το κάνεις, αν δεν αποφασίσεις να σηκώσεις το τηλέφωνο και να την καλέσεις. Οπότε και να το πεις μετά σε κάποιον «Αχ ρε εσύ, σκεφτόμουν να καλέσω την τάδε στο τραπέζι, αλλά δεν πρόλαβα», σε κάνει υποκριτή και όχι καλό άνθρωπο με καλή πρόθεση.
Έπειτα το να προσπαθείς να κάνεις το λιγότερο δυνατό κακό για το περιβάλλον παραδείγματος χάριν, δεν είναι μόνο το να αναγνωρίζεις ότι πρέπει να μειώσουμε την κατανάλωση του πλαστικού ή τα σκουπίδια. Η προσπάθεια δεν είναι μόνο η αναγνώριση του προβλήματος, αυτό είναι η αρχή μόνο. Καλό κάνω, όταν εγώ ο ίδιος αντιμετωπίζω το πρόβλημα στην πράξη. Κάνω ανακύκλωση ή μόνο ανεβάζω άρθρα στο facebook για την καταστροφή του περιβάλλοντος;
Δεν μπορούμε πάντα να ξέρουμε αν όλες μας οι πράξεις έχουν καλό αντίκτυπο, ούτε μπορούμε να ελέγξουμε τη συμπεριφορά μας 100%. Μπορούμε όμως στο τέλος της ημέρας να κάνουμε το δικό μας απολογισμό και να κρίνουμε το αν όντως προσπαθήσαμε, έστω και στο ελάχιστο, να γίνουμε καλύτεροι για εμάς και τους γύρω μας. Και να μην ξεχνάμε ότι η καλή πρόθεση κρίνεται στην πράξη και όχι στη σκέψη.
«Είμαι καλός άνθρωπος γιατί δε θέλω το κακό κανενός και προσπαθώ να προσφέρω στην κοινωνία το καλό και να είμαι σωστός απέναντι σε όλους, ειδικά αν είναι και αυτοί σωστοί. Επίσης αν κάποιος ζητήσει τη βοήθεια μου, αμέσως θα του τη δώσω.»
Είμαι καλός μόνο όταν είμαι καλός απέναντι στους άλλους; Αναρωτιέμαι. Το να είσαι σωστός στους ανθρώπους γύρω σου σημαίνει σίγουρα το να μην τους κάνεις τη ζωή δύσκολη, όπως έχουμε αναλύσει και παραπάνω. Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα που πρέπει να σκεφτούμε. Αν αυτοί δεν είναι σωστοί στα δικά μας μάτια; Δεν πρέπει να μιλάμε και για αυτά που μας ενοχλούν, να ανοιγόμαστε για να προσπαθούμε να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλο; Τι είναι αυτό που κάνει «σωστή» στην τελική μια σχέση;
Μέχρι τώρα το συμπέρασμα είναι το εξής: Καλό είναι να βοηθάμε ο ένας τον άλλο και να χρησιμοποιούμε τη δική μας «δύναμη» για κάποιον που είναι πιο αδύναμος σε κάτι, χωρίς να ζητάμε ανταλλάγματα, να προσπαθούμε να κατανοούμε και να μην προκαλούμε σοβαρά προβλήματα στους ανθρώπους γύρω μας.
«Θεωρώ ότι είμαι καλός άνθρωπος γιατί άμεσα δεν έχω βλάψει κάποιον. Κάποιες φορές έχω πληγώσει ανθρώπους, αλλά δεν έγινε με πρόθεση. Και σε αυτούς που έγινε με πρόθεση με πλήγωσαν πρώτα αυτοί. Το καλός άνθρωπος το μετράς κυρίως με τις πράξεις.. Αλλά και στη σκέψη. Όλοι μας έχουμε και το καλό και το κακό μέσα μας. Το θέμα είναι τι υπερέχει. Στον καλό άνθρωπο υπερέχει το καλό. Απλώς ακόμα και στον καλό άνθρωπο μπορεί να υπάρχουνε στιγμές σκοτεινιάς.»
Κλείνω τον κύκλο των απαντήσεων σας με την άποψη ότι όλοι είμαστε καλοί και κακοί, σε κάποιους υπερέχει το καλό και σε άλλους υπερέχει το κακό. Εκεί που ακόμα προβληματίζομαι όμως είναι το γιατί το καλό το κρίνουμε πάντα σε σχέση με το πως συμπεριφερόμαστε στους άλλους, με το πως σκεφτόμαστε για τους άλλους και όχι με το τι κάνουμε για τον εαυτό μας. Για τους άλλους άλλωστε μπορεί να φαινόμαστε οι καλοί ή οι κακοί, εξαρτάται το ποιος μιλάει και από ποια οπτική γωνία τα λέει. Ώρες ώρες σκέφτομαι ότι ίσως σημασία έχει στην τελική εμείς πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και αν προσπαθούμε να γινόμαστε καλύτεροι ή τουλάχιστον περισσότερο ευσυνείδητοι. Και άλλες ώρες σκέφτομαι μήπως και αυτή η σκέψη είναι πολύ εγωιστική και ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε πολύ εγωιστές, ό,τι και να λέμε, ό,τι και να κάνουμε, όπως και αν σκεφτόμαστε, θετικά ή αρνητικά. Ας σκεφτούμε επίσης πώς κρίνουμε έναν άνθρωπο που κάνει κακό στον εαυτό του; Έναν άνθρωπο που παίρνει ναρκωτικά ή που αυτοκτονεί; Τον λυπόμαστε, αλλά τον θεωρούμε καλό επειδή είναι αδύναμος, ή τον θεωρούμε κακό επειδή έμπρακτα κάνει το κακό στον εαυτό του;
Η επόμενη ερώτηση που σας έκανα, είναι το ποια στοιχεία θεωρεί ο καθένας ότι κάνουν έναν άνθρωπο καλό. Οι απαντήσεις ήταν οι εξής: ευγένεια, καλή συμπεριφορά, ταπεινότητα, η αντίληψη του σε σχέση με τις σκέψεις και τις πράξεις του, ειλικρίνεια, δοτικότητα, σεβασμός στο διαφορετικό. γενναιοδωρία, να θέλει να βοηθάει, ανιδιοτέλεια, χιούμορ, υπομονή, το να είναι ευχάριστος, η καλή καρδιά, η ενσυναίσθησης, η πίστη, η ελπίδα, το να μην εφησυχάζεται, η ανθρωπιά, η κατανόηση, το νοιάξιμο και η φροντίδα.
Στην ερώτηση για το ποια στοιχεία κάνουν έναν άνθρωπο κακό τώρα βρίσκουμε τον εγωισμό, τον φθόνο, τη δολοπλοκία, την απάτη, την εμπάθεια, τη ζήλεια, το ψέμα, την αγένεια. την τσιγκουνιά, το κλειστό μυαλό, το κουτσομπολιό, την ειρωνεία, την ξεροκεφαλιά, την αλαζονεία και τη διπροσωπία.
Είναι εύκολο να γενικεύσουμε και να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα από τη δική μας εμπειρία γιατί σίγουρα όλοι έχουμε μια αίσθηση για το τι κρίνουμε σαν καλό ή κακό, σε σχέση με τις σκέψεις, αλλά και τις πράξεις μας. Για όλα τα στοιχεία που κρίνονται ως καλά σε έναν άνθρωπο, μπορώ να βρω ένα λόγο για τον οποίο αυτός ο άνθρωπος μπορεί να μην είναι στην τελική καλός και για όλα τα στοιχεία που κρίνονται ως κακά σε έναν άνθρωπο, μπορώ να βρω ένα λόγο για τον οποίο αυτός ο άνθρωπος μπορεί να μην είναι στην τελική τόσο κακός.
Ας πάρω κάποια παραδείγματα. Η ευγένεια μπορεί να είναι ένα στοιχείο που βγαίνει από την καρδιά ενός καλού ανθρώπου, αλλά και μια βιτρίνα στην κακία ενός άλλου ανθρώπου. Η ειρωνεία από την άλλη μπορεί να ερμηνευτεί από κάποιον σαν προσβολή και από κάποιον άλλο σαν χιούμορ. Ένα ψέμα μπορεί να μας κάνει να χάσουμε την εμπιστοσύνη μας, αλλά μπορεί και να μας προστατέψει σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Όλα αυτά είναι πολύ γενικά. Οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να είμαστε καλοί, ακόμα και όταν νομίζουμε ότι είμαστε κακοί. Ή έστω θέλουμε να φαινόμαστε καλοί. Στοιχεία όπως η ευγένεια, ή ο σεβασμός, το να είσαι ευχάριστος μπορεί επιφανειακά να δείχνουν μια καλοσύνη, αλλά δε σημαίνει ότι ένας φαινομενικά καλόκαρδος, ή ένας ανοιχτοχέρης άνθρωπος είναι καλός στα μάτια όλων των ανθρώπων.
Τι κάνει έναν άνθρωπο πραγματικά καλό; Το να ακολουθεί τους κανόνες και να μη παραβιάζει τους νόμους; Οι θετικές σκέψεις και οι προθέσεις του όπως φαίνονται στις πράξεις του; Ή μήπως οι καλές πράξεις ανιδιοτέλειας; Ίσως θα βοηθούσε το να ρωτήσουμε τον περίγυρο του για να μάθουμε αν είναι καλός, ίσως και όχι.
Ίσως, κατά τη γνώμη μου, βοηθήσει το να προσπαθούμε να λειτουργούμε με βάση κάποιες αξίες αρχικά για να κάνουμε καλό στον εαυτό μας. Αν κάνουμε το καλό για εμάς τότε οι πιθανότητες είναι μεγαλύτερες στο να κάνουμε το καλό και για τους άλλους. Τι είναι καλό για εμάς; Να ακούμε (Ρώτα κάποιον που εμπιστεύεσαι αν θεωρεί σωστές τις αποφάσεις σου), να μαθαίνουμε (Αν δεν κάνουμε απολογισμούς πώς θα μαθαίνουμε από τα λάθη μας;), να αλλάζουμε (Τι νόημα έχει να επαναλαμβάνουμε κάτι που βλέπουμε ότι δεν λειτουργεί καλά για εμάς και τους γύρω μας;), να συμπεριφερόμαστε δίκαια σε όλους (Γιατί άλλωστε να θεωρούμε τους εαυτούς μας πιο άξιους από κάποιον άλλο;) και να προσπαθούμε για τα πιστεύω μας (Έχουμε το κουράγιο να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας, όταν κάτι πάει στραβά;).
Με λίγα λόγια πιστεύω στην ευθύνη. Όλοι εν δυνάμει είμαστε καλοί και κακοί. Όλοι εν δυνάμει φταίνε και δεν φταίνε. Παίρνουμε όμως στη ζωή τις ευθύνες που μας αναλογούν; Το να αναλογιζόμαστε τη δική μας συμπεριφορά και τις αξίες μας είναι ίσως το κλειδί που μας βοηθάει να ξεκλειδώσουμε την πόρτα της αρετής και της καλοσύνης.
