Τον Ιούνιο του 2019 βρέθηκα στο Βερολίνο, λόγω ενός υποχρεωτικού μαθήματος της Φιλολογίας στο πανεπιστήμιο που συνεχίζω τις σπουδές μου, γι΄αυτό το λόγο το ταξίδι ήταν κυρίως πολιτιστικό. Εκεί επισκεφτήκαμε διάφορα μουσεία, κυρίως αρχαιολογικού και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος και μέρη που συσχετίζονται με τον ελληνισμό αλλά και τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Έχοντας αναλάβει την ξενάγηση για ένα συγκεκριμένο μουσείο του Βερολίνου που μου κέντρισε το ενδιαφέρον, το Μουσείο της Περγάμου, μάζεψα πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Το μουσείο είναι πολύ γνωστό, από τα δημοφιλέστερα της Γερμανίας, βρίσκεται το κέντρο του Βερολίνου και ανήκει στο λεγόμενο «Νησί των Μουσείων» (Museumsinsel), μαζί με τα: Παλαιό Μουσείο (Altes Museum), Νέο Μουσείο (Neues Museum), Παλαιά Εθνική Πινακοθήκη (Alte Nationalgalerie) και το Μουσείο Μπόντε (Bode-Museum). Το «Νησί των Μουσείων» βρίσκεται στον ποταμό Σπρε που διασχίζει το Βερολίνο, ενώ ανήκει στα μνημεία παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς από την UNESCO.
Το Μουσείο της Περγάμου έχει προφανώς το όνομά του από την αρχαιοελληνική πόλη της Περγάμου, η οποία βρίσκεται στα παράλια της Μικράς Ασίας στη σημερινή Τουρκία και ήταν η πρωτεύουσα του ομώνυμου Βασιλείου κατά τη δυναστεία των Ατταλιδών. Το συγκεκριμένο Μουσείο δέχεται πάνω από ένα εκατομμύριο επισκέπτες το χρόνο, καθώς αποτελείται από μία πολύ σημαντική συλλογή αρχαιοτήτων, μια συλλογή της Μέσης Ανατολής και περιέχει ακόμα μία πτέρυγα ισλαμικής τέχνης.
Το πρώτο «Μουσείο Περγάμου» χτίστηκε ήδη το 1897-1899 από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Fritz Wolff. O Κάιζερ Wilhelm II έκανε τα εγκαίνια στις 18/12/1901. Το μουσείο ανέκαθεν περιείχε αρχιτεκτονική και έργα από την Περγάμο, την Πριήνη και τη Μαγνησία που είχαν μεταφερθεί από αρχαιολόγους που έκαναν ανασκαφές στα μέρη αυτά, στη Γερμανία. Ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν αργότερα και στη Βαβυλώνα, στο Ουρούκ, στο Ασούρ και στην Αίγυπτο. Εκεί βρέθηκαν μνημειώδη αντικείμενα που στο πρώτο κτίριο δεν μπορούσαν να εκτεθούν όσο καλά έπρεπε. Εκτός αυτού, το κτίριο είχε πολλές ζημιές, οπότε και ξεκίνησε ο σχεδιασμός ενός καινούριου κτιρίου, που τελικά λειτούργησε ως «Μουσείο της Περγάμου» επίσημα από το 1930.
Αξίζει να αναφερθεί και το γεγονός ότι μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Κόκκινος Στρατός συνέλεξε πολλά από τα αντικείμενα του μουσείου τα οποία πήρε είτε σαν «λάφυρα» πολέμου, ή για να τα προστατέψει από τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές της πόλης. Τα περισσότερα επιστράφηκαν το 1958, αλλά σημαντικό μέρος της συλλογής παραμένει στη Ρωσία.
Αυτή τη στιγμή το Μουσείο ανακαινίζεται, όπως και όλο το «Νησί των Μουσείων», και έτσι οι επισκέπτες ενώ έχουν τη δυνατότητα να επισκεφτούν τους περισσότερους χώρους του, δεν μπορούν να δουν τον πιο σημαντικό χώρο, τον ναό της πόλης της Περγάμου και τη ζωοφόρο του, μήκους 113 μέτρων, που αναπαριστά τη γιγαντομαχία. Ο Βωμός της Περγάμου είναι για πολλούς ειδικούς ένα από τα θαύματα του κόσμου, καθώς έχει μεταφερθεί σχεδόν αυτούσιος από τη Μικρά Ασία στο Βερολίνο στα τέλη του 19ου αιώνα. Ως μέρος του γενικού σχεδίου για το «Νησί των Μουσείων», το δωμάτιο με το Βωμό της Περγάμου έκλεισε από τις αρχές του 2014. Η πρώτη φάση κατασκευής θα κοστίσει περίπου 477 εκατομμύρια ευρώ και θα τελειώσει στα μέσα του 2023 ή στις αρχές του 2025.
Πολλά αντικείμενα από ξένες χώρες κοσμούν μουσεία σε όλο τον κόσμο, όπως η προτομή του Nofretete (Αίγυπτος) στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου και ο βωμός της Περγάμου στο Μουσείο της Περγάμου, τα Ελγίνια Μάρμαρα στο Λονδίνο, η Νίκη της Σαμοθράκης στο Λούβρο κ.λπ. Όλα αυτά κατέληξαν στην Ευρώπη την περίδο της αποικιοκρατίας (1870-1914), οπού τα κράτη της κεντρικής Ευρώπης εκμετταλευόμενα την εξουσία τους έψαχναν με διάφορα μέσα να εδραιώσουν την ισχύ τους στον κόσμο. Επίσης, με τη βιομηχανική επανάσταση χρειάστηκαν πρώτες ύλες, κεφάλαια και έσοδα τα οποία βρέθηκαν τελικά με το χτίσιμο των αποικιακών αυτοκρατοριών.
ΠΗΓΗ: Staatliche Museen zu Berlin
Η διαδρομή από τη Μικρά Ασία στο Βερολίνο είναι λοιπόν μεγάλη και αξίζει να την περιγράψουμε έστω και επιγραμματικά. Το 400/399 π.Χ. η πόλη ανεξαρτητοποιείται από την υποταγή της στους Πέρσες λόγω του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πολύ αργότερα το 88 π.Χ. η Πέργαμος χάνει στον πόλεμο εναντίον της Ρώμης και γίνεται μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η πόλη παραμένει πολύ σημαντική κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο καθώς ήταν πολύ δημοφιλής στους αυτοκράτορες. Αργότερα, το 663/664 μ.Χ. η Πέργαμος πέφτει στα χέρια των Αράβων που κατέλαβαν τη Μικρά Ασία για πρώτη φορά κατά τη Βυζαντινή περίοδο, αλλά με διαρκείς αγώνες κάποια στιγμή ανήκει πίσω στις βυζαντινές δυναστείες. Τέλος, το 1345 η Πέργαμος γίνεται οριστικά μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τώρα ερχόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα και κατά τη διάρκεια των ελληνο-οθωμανικών συγκρούσεων και των αναταράξεων μεταξύ των δύο λαών. Στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές από Γερμανούς αρχαιολόγους. Ο Carl Humann (Καρλ Χούμαν) μετοίκησε στη Μικρά Ασία το 1868, συγκεκριμένα στην Πέργαμο, οπού και συνέχισε τις αρχαιολογικές του σπουδές. Μετά από δέκα χρόνια, το 1878 ο Χούμαν κέρδισε τόσο τη χρηματοδότηση από τον διευθυντή του Μουσείου του Βερολίνου, όσο και την επίσημη άδεια ανασκαφής από την οθωμανική πλευρά. Ο Χούμαν ανακάλυψε μεγάλα τμήματα της πολύτιμης ζωφόρου του Βωμού της Περγάμου και πολλά γλυπτά. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1878, είχαν ήδη έρθει στο φως είκοσι τρία κομμάτια της αρχαίας γιγαντομαχίας. Με την έγκριση των Τούρκων, τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο, κάτι σύνηθες για την εποχή, καθώς κατά την οθωμανική αυτοκρατορία πολλά σημαντικά ευρήματα πωλήθηκαν στην Ευρώπη νόμιμα μεν στα χαρτιά, παράνομα δε ηθικά γιατί πολιτιστικά, αυτά τα μνημεία προφανώς δεν ανήκουν στην Τουρκία. Πρακτικά όμως, δε θα μπορούσαν, ειδικά εκείνη την περίοδο να μεταφερθούν στην Ελλάδα.
Αυτά τα αντικείμενα θεωρούνται πλέον κάποια από τα πιο σημαντικά εκθέματα στα περισσότερα μουσεία της Ευρώπης. Οι χώρες προέλευσης, όπως και η Ελλάδα, απαιτούν τα δικαιώματα των αντικειμένων τους σε πολλές περιπτώσεις. Για παράδειγμα, υπήρξαν αιτήματα αποζημίωσης και από την Αίγυπτο για την επιστροφή της προτομής της Nofretete και το Βερολίνο δεν είχε συναινέσει στην επιστροφή. Είναι ένα πολύ αμφιλεγόμενο θέμα, αλλά δυστυχώς πλέον συζητιέται από ελάχιστα εώς καθόλου και όσο η κοινωνία φθείρει ηθικά, άλλο τόσο και ίσως περισσότερο, φθείρει και πολιτιστικά.
Κλείνοντας, το Μουσείο της Περγάμου είναι ένα ενδιαφέρον μουσείο με μία ενδιαφέρουσα διαδρομή, που αξίζει να επισκεφτείς αν βρεθείς ποτέ στο Βερολίνο. Σε μεταφέρει σε άλλα μέρη και σε άλλους πολιτισμούς, σε ιστορίες από εποχές μακρινές με ανθρώπους πολύ διαφορετικούς, θα δεις, θα σκεφτείς και θα μάθεις πολλά.
