Δεν υπάρχει κάποιο εγχειρίδιο για να μάθει κάποιος πως να φιλοσοφεί, ή για το πως να εξηγήσει τις θεωρίες της Φιλοσοφίας. Πολλοί άνθρωποι επιχειρούν να την εξηγήσουν σε τόμους ολόκληρους, ενώ μόνο για να γράψουμε τα βασικά της φιλοσοφίας χρειαζόμαστε βιβλία ολόκληρα και δεν είναι τόσο απλό να την προσεγγίσουμε σε 1.000 λέξεις. Ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να την απενοχοποιήσουμε.
“Πολύ φιλοσοφημένος μας βγήκες”, “Πάλι φιλοσοφείς;”, “Αυτή είναι η φιλοσοφία μου”. Πολύ συχνά στρέφουμε τη συζήτηση γύρω από τη Φιλοσοφία, χωρίς όμως να ξέρουμε πολλά πράγματα για το τι πραγματικά είναι και χρησιμοποιούμε τη λέξη της, πολλές φορές ακόμα και αρνητικά προς κάποιον. “Μη θέλεις να μάθεις πολλά κάνει κακό” ή σε άλλη version “η πολύ φιλοσοφία κάνει κακό”. Κακώς, η έννοια της λέξης έχει πάρει αρνητική τροπή στο σήμερα.
Πίσω από τη λέξη που τόσο εύκολα υποτιμάται, κρύβεται ολόκληρη επιστήμη, που μάλιστα θεωρείται η μητέρα όλων των επιστημών (ως αρχαιότερη). Οι περισσότερες ερωτήσεις που προκύπτουν στις επιστήμες, σίγουρα έχουν κάποια φιλοσοφική βάση ή αντλούνται απευθείας από τη φιλοσοφία.
Αρχικά ας πάρουμε την ετυμολογική σημασία της. Το αρχαίο ελληνικό απαρέμφατο φιλείν και η λέξη σοφία, σχηματίζουν τη λέξη που κυριολεκτικά σημαίνει η αγάπη για τη σοφία, για τη γνώση. Αυτό που αναζητούν οι άνθρωποι όταν ασχολούνται σε κάποιο επίπεδο με τη φιλοσοφία, είναι απαντήσεις σε ζητήματα που υπάρχουν από τις απαρχές του κόσμου και σε ερωτήσεις όπως “Τι είναι ο Κόσμος; Τι είναι ο άνθρωπος; Τι είναι ο Θεός, υπάρχει Θεός; Ποιος είμαι; Από πού έρχομαι; Πού πηγαίνω; Ποιο είναι το νόημα όλων αυτών; Τι είναι το ωραίο, το υψηλό; κλπ.”
Τι παραπάνω είναι όμως αυτή η αγάπη για τη σοφία, η οποία έχει δημιουργήσει ολόκληρη επιστήμη και τι ξεχωρίζει ένα “φιλόσοφο” από έναν “φιλοσοφημένο/σοφό/σοφιστή”; Μπορούν να απαντηθούν τα ερωτήματα που έχουν θέσει οι φιλόσοφοι από την αρχή της ιστορίας της φιλοσοφίας; Ποια είναι τα βασικά ζητήματα της φιλοσοφίας;
Όλη η επιστήμη της είναι χτισμένη γύρω από ερωτήσεις και τις απαντήσεις τους. Κάθε φιλόσοφος προσεγγίζει με διαφορετικό τρόπο τις απαντήσεις, ένα παιχνίδι ερωτο-απαντήσεων είναι όλος ο χώρος, καθώς ο ένας διαβάζει τον άλλο, ερμηνεύει πάνω στην ερμηνεία και γενικά δεν υπάρχει κάποιο σύστημα που πατάνε όλοι, ούτε καν στην ορολογία. για τον Wittgenstein ένα φιλοσοφικό ερώτημα “έχει τη μορφή: δε βγάζω άκρη”. Οπότε σε περίπτωση που προσπαθείς να αποκωδικοποιήσεις τι εννοούσε ποιος, καλή τύχη, αν δεν απαλλαγείς από τις προσωπικές σου προκαταλήψεις.
Για την ιστορία όμως, ας κάνουμε την πρώτη μας στάση στον Πλάτωνα. Με τον Πλάτωνα, ο οποίος μιλάει διά στόματος Σωκράτη στα έργα του, “η φιλοσοφία κατέβηκε από τον ουρανό στη γη”, όπως είπε ο Κικέρωνας, και στράφηκε στον άνθρωπο, ο οποίος έγινε το καινούριο αντικείμενο μελέτης της. Σε εκείνο το σημείο της ιστορίας άλλαξε όλη η πορεία της φιλοσοφίας, ενώ η διάνοια και η λογική πια συμπληρώνουν τα ανθρώπινα ένστικτα και τη φύση. Πως γίνεται να είμαστε περήφανοι για τα ένστικτα μας και το ότι παίρνουμε σημαντικές αποφάσεις γρήγορα και βασισμένες σ΄αυτά και δεν εξετάζουμε κάθε τι προσεκτικά και με πολλές δόσεις λογικής;
Για τον Πλάτωνα, ο φιλόσοφος δεν είναι ούτε σοφός, αλλά ούτε και αμαθής, γιατί έστω και προσωρινά φτάνει στη γνώση, με τη θέαση του καλού.
Γενικότερα η αρχαία λέξη φιλοσοφία, ταυτιζόταν με την επιστήμη, και στον Πλάτωνα και ειδικά στον Αριστοτέλη. Μαθητής του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης αιτιολογεί πως η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα που κυνηγάει τη γνώση, είναι διαφορετική από τις τέχνες και ιεραχικά ανώτερη από αυτές. Η φιλοσοφική γνώση δεν έχει στον πυρήνα της κάποια χρηστικότητα και δεν είναι αναγκαία, αλλά την επιδιώκουν αυτοί που ψάχνουν την ελευθερία. Γι΄αυτό και θεωρεί ότι μ΄αυτήν δε μπορεί να ασχοληθεί κάποιος που δεν έχει λύσει το πρόβλημα της επιβίωσης του. Η φιλοσοφία δεν ενδιαφέρεται για πρακτικά ωφέλη, αλλά για την αλήθεια, κατ΄αυτόν.
Έτσι, η φιλοσοφία και η επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα ήταν ελεύθερη γνώση, η οποία δεν έχει λόγο για τις άμεσες ανάγκες της ζωής, όπως το τι θα φάμε, τι θα πιούμε και που θα κοιμηθούμε, αλλά έχει κυρίως να κάνει με τον θαυμασμό και τις απορίες του ανθρώπου σε σχέση με την τάξη που έχει το σύμπαν που ζούμε, τον κόσμο μας. Ποιες είναι οι πηγές άντλησης των σκέψεων και των θεμάτων σε όλα αυτά που γράφονται και λέγονται στη φιλοσοφία λοιπόν;
Πρώτη πηγή της φιλοσοφίας είναι το θαυμάζειν αλλά και το αγνοείν. Η συνειδητοποίηση της άγνοιας μας οδηγεί στη γνώση. Πρώτα λοιπόν καταλαβαίνουμε πόσα αγνοούμε και εκτιμούμε τα πάντα γύρω μας, θαυμάζοντας τα. Δεύτερη πηγή, η αμφιβολία. Όλα είναι αβέβαια, η μία γνώμη ανατρέπει την άλλη, και αυτή η αβεβαιότητα οδηγεί και στην αυτοσυνειδησία. Εδώ αξίζει να αναφερθούν ο Αυγουστίνος αλλά και ο Ντεκάρτ σαν παραδείγματα φιλοσόφων που ξεπέρασαν τον ακραίο σκεπτικισμό. Κατά τον Αυγουστίνο: “Όταν αμφιβάλλει, ζει”.
Μετά το θαυμασμό και την αμφιβολία, η τελευταία πηγή της φιλοσοφίας είναι οι ακραίες καταστάσεις, όπως ο θάνατος, ο πόνος, η ενοχή, οι δυσκολίες, η αδικία, αυτές τις οποίες δεν μπορούμε κάτι για να τις αλλάξουμε. Γι΄αυτό το λόγο και ο Σωκράτης είπε: «Φιλοσοφία ἐστί μελέτη θανάτου». Σίγουρα ο θάνατος είναι από τα πιο πολυ συζητημένα προβλήματα στη φιλοσοφία.
Οι διάφορες θεωρίες και τα έργα των φιλοσόφων δεν παλιώνουν ποτέ, από όποια εποχή και αν έρχονται, αντίθετα, ασκούν έντονη επιρροή σε όλες τις επόμενες γενιές που στοχάζονται, ακριβώς όπως και τα έργα τέχνης. Ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Ντεκάρτ, ο Καντ, είναι εξίσου επίκαιροι, όσο και ο Dante, ο Michelangelo, o Goethe ή ο Σοφοκλής.
Κλείνοντας, την πολύ σύντομη αυτή περιπλάνηση, αξίζει να σημειωθεί πως η φιλοσοφία δε θα πρέπει να αντιμετώπιζεται και να χρησιμοποιείται σαν μέσο εντυπωσιασμού με τις πολύπλοκες σκέψεις και τα βαρύγδουπα επιχειρήματά της. Αντίθετα σε φιλοσοφικές σκέψεις βρίσκει κανείς απαντήσεις και παρατηρήσεις σε σχέση με πολλές καθημερινές μας αναζητήσεις που έχουν να κάνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, τις σχέσεις μας, τις δυσκολίες, το Θεό, τον έρωτα, την κοινωνία και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς.
Η προσέγγιση της φιλοσοφίας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή, στη σκέψη μας και στην κατανόηση όλου αυτού που ζούμε. Και όπως είπε ο Schopenhauer: “H φιλοσοφία είναι η ικανοποίηση εκείνης της πολύτιμης ανάγκης την οποία ονομάζω μεταφυσική ανάγκη και την οποία η ανθρωπότητα αισθάνεται βαθιά και έντονα σε όλες τις εποχές”.
